No camiño do retorno

Avantas así, cego:
eivada tropa,

vagaxeiro apátrida,

derrubado,

perdido,

trabucado...

Víctor Campio

(do poema Antigo pobo meu)

Non me gusta o avión. Recoñezo que é un medio de transporte rápido, pero non viaxo para chegar, senón para viaxar. Ademais, sempre que monto nun, non me sae da cabeza algo que repetía moito o meu avó Emiliano: «os frades non caen dos tellados porque non se soben a eles!» –xa sei que a variante máis coñecida é con curas e con castiñeiros, pero nós vivíamos ó lado do convento de San Clodio, e meu avó era carpinteiro-. Nin sequera me gustan as autopistas que, obsesionadas por acercar os puntos de saída e de chegada, crean unha  xeometría de segmentos rectos debuxados sobre planos horizontais que furta á vista e ó entendemento do vagaxeiro unha boa parte das realidades paisaxísticas que vai atravesando. Certo que, postos a elixir, entre as desvantaxes das autopistas e as dos atascos dalgunhas estradas, elixo as das autopistas.

Atravesar España, aínda que sexa por autopista, sempre é un exercicio recomendable cando se fai cos ollos abertos. Admito que é cansado, pero case tódolos exercicios recomendables, incluídos os máis pracenteiros, cansan. Neste caso, o cruzamento foi  de ida e volta: de Galicia a Cataluña e de Cataluña a Galicia, con paradas e fondas intermedias. É esta unha viaxe que, por diversas circunstancias, me resulta ben coñecida desde a mocidade. Comprobo deste xeito que nos case corenta anos que pasaron desde aqueles meus primeiros cruzamentos nesta dirección, en tren “express” e con billete de segunda, teñen cambiado moitas cousas neste país, ademais das estradas.

A principios dos setenta, cando un rapazote saía de Galicia por primeira vez, ademais de asombralo a planicie da meseta –despois do que tivéramos que cavar os rapaces de San Clodio para achairar o campo do San Antonio, pensaba eu, por exemplo, no fácil que lles debía resultar ós casteláns atopar un sitio para facer un campo de fútbol-, non podía deixar de comparar a sequedade, case desértica, dos campos casteláns ou dos do val do Ebro co verdor dos galegos. En Castela eran grandes parcelas de cereal no medio dunha inmensidade de terras ermas nas que medraban os carrascos, pastaban de cando en vez enormes rabaños de ovellas e as árbores eran gloriosa excepción. Sen perder o aspecto de sequedade, as viñas e os campos de remolacha punteaban de verde as paisaxes máis onduladas da Rioxa, xa no val do Ebro. Era un punteado que se facía máis intenso na ribeira navarra, segundo medraban os cultivos de horta e  de arbores froiteiras. De novo, a aridez máis severa reaparecía nas provincias aragonesas e ía decrecendo segundo nos aproximábamos a Cataluña, a medida que ían aumentando os cultivos de froiteiras, oliveiras e vides. En conxunto, a idea que transmitían todas aquelas paisaxes era a de terras inmensas, pero inhóspitas e pouco cultivadas. Pola contra, Galicia era daquela un país moi traballado. Os campos de Galicia, e sobre todo as viñas, eran verdadeiros xardíns comparados cos das terras de fóra.

Hoxe, calquera galego que teña memoria daquela realidade non pode máis ca caer na desolación cando fai unha viaxe coma esta. De Barcelona ata Benavente  resulta doado comprobar como unha gran parte  daquelas terras ermas dos anos setenta son agora terras de regadío. Inmensos campos de millo ocupan hoxe os espacios onde antes pastaban as ovellas. Magníficos campos de xirasol sitúanse onde antano medraban os carrascos. Mares de viñas, semellantes ós xardíns que inundaban de viñas o Ribeiro de hai corenta anos, ocupan na actualidade os espacios daquelas ruíns e mal coidadas que había na Rioxa ou no Penedés cando eu era mozote. Pola contra, cando se entra en Galicia non se ve máis ca monte…. É probable que Castelao acertase en boa medida cando afirmaba que «non hai galego que non se sinta orgulloso  de ser fillo da terra máis fermosa do mundo». E, aínda recoñecendo que sentimentos e realidades non teñen por que converxer, poucos negarán que Galicia sexa unha terra fermosa. Agora ben, botando man da mesma contundencia expresiva do Castelao de Sempre en Galiza, habería que afirmar que, neste momento, soamente os parvos poden ignorar que Galicia sexa un dos países nos que a fermosura das paisaxes (naturais e antrópicas) foi máis maltratada polo home. Menos evidentes resultan as traxedias que se derivan desa realidade.

É a hora do retorno. Atraveso o túnel da Canda e sintonizo unha emisora de radio galega calquera. Están coas noticias. Falan da pobre ocupación hoteleira por causa do mal tempo, de manifestacións en  Vigo polo perigo da perda de non sei cantos postos de traballo no sector naval. Logo, informan dos estragos que produce a seca nos cultivos de pataca da Limia -manda truco: escoitar falar de secas en Galicia, xusto cando acababa de ver como se regaban con xenerosidade os campos de millo en Castela, e incluso algunhas viñas na Rioxa!-… Pero, había unha boa nova, ou alomenos iso era o que se podía esperar do cambio de ton do presentador do noticieiro: un grupo de “emprendedores” de Muxía viña de organizar un importante evento, a primeira “Festa da Vaca”.

Xa no Carballiño, tentando saber algo das novidades acontecidas no tempo de ausencia, sintonizo as noticias do Canal 26. A información comeza coa presentación do cartel da “Festa do Pulpo”; logo, o alcalde fai unhas declaracións sobre a “Festa da Cervexa”, que se celebra esta fin de semana no Carballiño e o telexornal da emisora local remata cunha entrevista ó presidente da comisión da “Festa da Cabra” de Anllo. Empachado, aínda sen probar bocado, apago o televisor e decido darlle unha ollada ó periódico. O primeiro titular da información provincial reza: «Varios ediles del PP logran plaza en oposiciones a la Diputación de Ourense: concejales, hijos de alcaldes y exalcaldes figuran entre los nuevos aprobados en las oposiciones del ente provincial»…

Encima, está chovendo e case vai frío... “¡Si lo sé no vengo!”.

Arredor do dezaseis de xullo do 2011