A felicidade e os infelices

Mi mujer y  mis hijos están en la habitación contigua, llenos de vida.

Tengo salud y dinero suficiente. 

¡Dios mío, qué infeliz soy!

 E.Vila-Matas (Bartleby   y compañía)

Preguntoulle unha vez André Malraux (1901-1976) a un vello cura amigo seu, que fora o máis importante que aprendera da súa experiencia como confesor. Este contestoulle que dúas cousas: a primeira, que non existen as grandes persoas; a segunda, que a xente é moito máis infeliz do que parece. Charles Peguy(1873-1914) falaba a principios do século XX dun segredo universal nunca filtrado, pero, paradoxalmente, coñecido por tódolos maiores de corenta anos: que nunca existiu un home feliz!  E o  mesmo repetía Albert Camus (1913-1960): “Os homes morren e non son felices”. Esa infelicidade nace fundamentalmente de desexar o que non se ten, pois a felicidade consistiría, segundo deixaron establecido os máis grandes filósofos, de Platón a Kant, en ter o que se desexa. Pero non fai falla ningunha erudición, a sabedoría popular ensina cousas semellantes. Miña nai contoume moitas veces o conto dun home rico que tiña unha preciosa casa no medio dunha gran finca onde se daba todo tipo de froitos e regalías. Na entrada puxera un gran cartel onde se podía ler: “Regálase esta propiedade a quen sexa feliz”. Pasaba moita xente e miraba, pero ninguén entraba para reclamar o premio pola súa felicidade. Por fin, un día entrou un home para confesar que era totalmente feliz, e que por iso lle correspondía a propiedade. O dono mirouno ben e díxolle: -moi feliz non podes ser, senón non che se antollaría o que non é teu!-.  Polo tanto, a escaseza de felicidade no mundo e cousa ben coñecida. Pero, a pesar das evidencias nunca paramos de buscala: “Todo home quere ser feliz, inclusive aquel que vai aforcarse”, escribía Pascal (1623-1662). Temos ansia de felicidade. O mesmo Charles Peguy, que antes citaba, sinalaba unha incoherencia fundamental no seu home maior de corenta anos, quen, a pesar de ser sabedor do gran segredo da infelicidade universal, só pensa nunha cousa: que o seu fillo de catorce anos poida ser feliz!

Equivócanse moitos buscando a felicidade na acumulación de cousas, sensacións, experiencias, méritos, éxitos..., sen decatarse de que, como ben apunta o filósofo francés André Comte-Sponville (1952-), “non basta telo todo para ser feliz”. Na realidade a regra é xusto a contraria, ou alomenos así o pensan e o pensaron os máis grandes filósofos, por exemplo Séneca: “limita os teus desexos e poderás competir con Xúpiter en felicidade… ningunha cousa lle falta a quen vive apartado do desexo delas”, moi semellante á coñecida regra de San Agustín xa incorporada á sabedoría popular: “non é máis feliz quen máis ten senón quen menos precisa”. Si, xa sei que isto casa mal co mundo no que vivimos, gobernado pola cobiza -e a vaidade-; pero conviría pensar que xustamente “a cobiza” é a causa principal dos males que nos asolan; sí, esta crise non é máis có resultado dun exceso de cobiza. Tampouco vale a diversión, que consiste en saír do círculo da infelicidade finxindo ser feliz: fuxindo da realidade e facendo o que fai todo o mundo, “divertirse”. Erich Fromm (1900-1980) xa se decatara diso: “Detrás dunha fachada de satisfación e optimismo, o home moderno é profundamente infeliz”. A felicidade, estou con Kant (1724-1804), é un ideal da imaxinación e como tal non se pode concretar de xeito absoluto. Non se pode alcanzar a felicidade ideal, certo, pero existen múltiples e diversos camiños de acercamento, e entre eles cada un debe de atopar o seu. A min non me desgusta un que propón André Comte-Sponville, o que el denomina “o camiño do pracer e da alegría”, que remite en última instancia a Epicuro, cando non a Xesús, e que consiste  en desfacerse da esperanza –entendida como esperar aquelo que non se ten ou que non depende dun-, e en desexar aquelo que non nos falta, que sempre é moito.

É posible que os grandes filósofos se equivoquen, que na realidade existan algúns homes felices no mundo. Eu non o sei. O que penso é que todos pasamos por momentos felices, mesturados con outros de penas e desgrazas, todo repartido de xeito desigual entre as persoas, como é norma neste mundo. O que me parece máis improbable é que eses homes plenamente felices, de existir, se interesen pola lectura. Por todo iso, nestas datas tan sinaladas, quero pedir saúde, paz e felicidade para todos nós: os infelices.

Bo Nadal.