Galván

De rapazote fun algunhas veces gañar o xornal, principalmente na vendima e no tempo de dar o sulfato. Os meus patróns habituais eran o tío Xildro do Corrillo e o señor Luís o Abeledo, descansen en paz os dous. Xa daquela, os nomes das paraxes dalgunhas das súas viñas tiñan para min un encanto especial: O Arrufado, O San Martiño, O Cortiñal, O Comillón, Mudes, As Costas…, supoño que por escoitalos menos cós das viñas da miña familia. Pero, entre todos os nomes, había un que chamaba a miña atención máis cós outros: era o de Galván, e non me preguntedes por que. Alí, en Galván, tiña unha viña o Abeledo. Era unha paraxe fermosa, entre A Barouta e San Clodio, a carón do Camiño Grande. Lembro ben a viña, en tres socalcos, e o pequeno regato que pasaba polo fondo. Ó lado do socalco de abaixo había un tarreo*, cun pozo e un pereiro. Era alí, á sombra do pereiro, onde almorzabamos, o señor Luís a súa tarteiriña de café con leite con sopas e eu o meu bocadillo. Almorzando, adoitaba contarme algunha das súas andanzas de mozo, normalmente relacionadas co fútbol, coa guerra ou coas mulleres. Pero a historia que eu sempre asocio con Galván é outra, a dun compañeiro de escola  moi traste, tanto que lle puxemos “O Demo” -alcume que lle cadraba e que pasou á súa descendencia: “Os Demiños”-. O tarreo de Galván era do avó do Demo, do señor Javier. Un día, neto e avó foron coller os peros do pereiro, que era bastante alto. Nesas, o avó díxolle ó Demo que lle tivese conta da escada, mentres el recollía a froita para un gheipo. Como o traballo se demoraba e o avó non era de moitas palabras, ó Demo déuselle por pensar… Unha pregunta comezou a repetirse de xeito obsesivo no seu maxín: que pasaría se lle quitase a escada ó avó? E tanto se repetiu a condenada pregunta que non puido evitar o experimento!... Cousas do Demo!

Entenderedes agora a miña debilidade por Galván.

Por desgraza, nas miñas pescudas documentais sobre a toponimia de San Clodio, a pesar do meu interese, nunca atopei rastro de Galván. Que o nome da paraxe non apareza nos detallados rexistros dos Tombos do Mosteiro de San Clodio, ou mesmo na documentación do Catastro de Ensenada, parece indicar que se trata dun nome relativamente moderno, pero tampouco descarto que sexa antigo. Vexamos.

Galván aínda soa a nome da onomástica cabaleiresca, coma Roldán, Tristán ou Esplandián. Porque, en efecto, Galván era o nome dun dos cabaleiros da Mesa Redonda, o  daquel lendario sobriño do Rei Arturo cuxas forzas medraban coa altura do sol,  o contrario do que me pasaba a min cando lle ía carrexar o sulfato ó Abeledo. Discútese sobre o significado do nome Galván, parece que do galés Gwalchmai en última instancia, e que podería significar ‘falcón branco’; pero non hai un acordo total nin sobre a orixe nin sobre o significado do nome. Outro enigma está na rápida incorporación do nome, desde o inglés Gawain, a outras linguas: Galvanus  na forma latinizada, Gauvain en antigo francés, Galván en castelán e galego, etc. En documento de Braga da primeira metade do século XII xa temos a un Galvam (e a un Rolam), pero logo, durante toda a Idade Media, apenas aparece: ningunha vez como nome, un par delas como alcume e cerca dunha ducia como apelido é todo o que atopo nos rexistros informatizados da diplomática medieval galega. Nunca debeu ser común o nome de Galván, nin en Galicia nin no resto da Península Ibérica. Incluso é probable que o Galván hispano non fose un nome persoal, senón un alcume, e pode que non tivese nada que ver co Galván cabaleiresco. Iso explicaría a súa abundancia relativa como apelido: en Galicia lévano arredor de 600 persoas, e máis de 12.000 en toda España. Que non apareza Galván entre os nomes das entidades de poboacións rexistradas en España simplemente apuntaría na mesma dirección, na de que Galván fose un alcume.  

Pero, de ser un alcume, que significaba? José Godoy Alcántara, no seu Ensayo Histórico Etimológico de los Apellidos Castellanos (1871), afirma que o apelido Galván viña de galvanus ‘recadador de impostos’, no b. latín, á súa vez de gabulum ‘gabela, renda’: non me parece moi crible. Corominas, pola súa banda, na voz galbana, «ant. ‘especie de guisante’, mod. ‘desidia, pereza’, origen incierto», tamén rexistra o catalán galbán 'nugallán' pero, prudente, apenas fala do nome persoal e do apelido. En galego, galbana e galván tamén significan ‘perezoso, nugallán’. Curiosamente, na toponimia galega o nome de Galván, descoñecido na toponimia dos núcleos habitados, aparece con certa frecuencia na das paraxes agrícolas, como a de San Clodio, aínda que rexistremos un Casgalván, tamén agrícola, en Moaña, que denota con claridade a antiga casa dun Galván. Pero en xeral son hortas, o mesmo cás diversas Galbana/Galbanas que se rexistran. Poderían mesturarse no topónimo nomes de propiedades de individuos alcumados ou apelidados Galván con terras cualificadas de Galbán ou de Galbana, onde se podería supoñer un significado semellante ó das terras con lentura (boas), pero tamén o contrario, o de terras nugallás para dar algo –lembro agora a Fonte da Nugalla na Aguada-. A maiores, a existencia do alcume Galván ‘nugallán’, tería dificultado a introducción do nome persoal. Pero non sei, o tema resulta moi complicado.

Dito todo isto, convén sinalar que parece indubidable a documentación no norte de Italia de nomes relacionados coas lendas artúricas xa a principios do século XII, entre eles Artusius e Galvanus, aínda que algúns autores, como Edmond Faral, dada a dificultade de que tales lendas chegaran por vía escrita en datas tan temperás, explican doutro xeito a orixe destes nomes: un xermánico Hartewic para Artusius e o cognome latino Galbanus para Galvanus. Pero tamén podería ser que os nomes tiveran chegado a Francia e a Italia coas lendas artúricas, pero por vía oral, cos primeiros cruzados, a finais do século XI. Algo semellante puido ter pasado en Galicia, pola vía das peregrinacións a Santiago. En consecuencia, tampouco desbotaría a posibilidade de que algúns dos primeiros Galván fosen xentes chegadas de fóra.

Antes de rematar, non me resisto a lembrar aquí ó quixotesco Caballero del Verde Gabán; un nome que, na miña opinión, semella un xogo de palabras que fai Cervantes co do famoso relato artúrico de Galván e o Cabaleiro Verde.

Ah! E, preguntarédesvos, que pasou co avó do Demo?  Por sorte, había pouco tempo que arrincaran as patacas no tarreo. O señor Javier aínda viviu bastantes anos: morreu de vello e cristianamente!

*tarreo: 'horta'