Outono

«Quen non vivise en Galicia dificilmente poderá imaxina-la fonda e etérea fermosura da quincena que segue ó Día de Defuntos». Isto escribiuno Otero Pedrayo referíndose ás paisaxes neste tempo singular do “Verán do San Martiño”. E dado que hoxe quero escribir sobre esas paisaxes, pareceume obrigado comezar citando a Otero, que foi o gran mestre da paisaxística galega. Otero aprendera a transcendencia da paisaxe en Chateaubriand, nas “Memorias de Ultratumba”, onde lemos: «as escenas outonizas posúen un inevitable carácter moral: esas follas que caen coma os nosos anos, esas flores que se muchan coma as nosas horas, esas nubes que se esvaecen coma as nosas ilusións, [...] gardan relacións secretas co noso destino.». E en poucos lugares coma en Galicia se podería atopar unha influencia maior do entorno paisaxístico sobre a psicoloxía da xente e, en consecuencia, sobre a cultura do pobo: velaí unha das razóns principais da gran sintonía de Otero co pai do romanticismo francés.

Ás veces discútese sobre a fermosura das diferentes estacións. E hai acordo en que as máis fermosas son a primavera e o outono, pero non o hai sobre cal das dúas o é máis. Delibes, por exemplo, decantábase pola primavera; pero a maioría dos autores preferiron o outono, incluídos os dous mellores paisaxistas galegos: Otero e Cunqueiro. E non é raro, porque o outono é o tempo máis literario do ano, sendo Galicia un país esencialmente outonizo, pola forza desta estación, moi superior aquí á de calquera outra. Por veces tamén, escríbese ou píntase o outono coma se fose un tempo homoxéneo e único. Pero o outono en Galicia é máis ca un tempo: é un discorrer de tempos. Por iso explicaba Otero como o noso outono, que nace na xeórxica das vendimas, se comprace en irse alongando co devalar dos días, alcanza o seu cume na festa do San Martiño e remata en plena invernía.

Este ano quedará marcado negativamente pola seca que tanto nos preocupa, pero as temperaturas suaves e a falta de chuvias posibilitaron a contemplación dun dos cumes de outono máis fermosos e alongados que se recordan. Porque, habitualmente, as chuvias, os ventos e as xeadas rematan de contado co espectáculo grandioso e preñado de cores que a natureza se amosa disposta a brindarnos cada ano por este tempo.

Calquera lugar de Galicia pode ser bo para gozar desta regalía natural, pero a súa máis magnífica expresión está nas ribeiras das viñas: nos Ribeiros, na Ribeira Sacra, en Valdeorras, en Verín, ... As miñas paisaxes outonizas –porque nas paisaxes tamén está a identidade, a través da memoria e da historia- son as do Ribeiro de Avia: de Beade, de Roucos, de Cabanelas, de San Clodio, ..., da capital, Ribadavia, que xa tiña para Cunqueiro cor de outono, coma o seu nome. Neste tempo é unha delicia subir a un outeiro e contemplar, baixo o inmutable verdor dos piñeirais, salteado de ouro vello polas regatas dos soutos e das carballeiras, as virxilianas aldeíñas do Ribeiro no medio dos púrpuras e dourados dos pataus das viñas asocalcadas. E intuír o discorrer do río, alá no fondo do val, seguindo a liña cobriza dos amieiros semiespidos e os cadros amarelos das chantadas de chopos e lamigueiras.

Certo. A visión actual non pode comparase coa de hai algunhas décadas: as aldeíñas despoboáronse e desarranxáronse; os ermos estendéronse coma nunca; o monte no seu estado máis selvático achegouse ás casas; das viñas desapareceron a maioría dos púrpuras máis fermosos, despois da expulsión aldraxante da caste tinta do alicante e da concentración na produción de brancos ... Si, pero como dicía Pessoa: «Se escribo é porque lembro. O outono que teño é o que perdín.». 

Artigo publicado no diario La Región o domingo 19 de novembro do 2017.