¡Madia leva!

Unha expresión que sempre me gustou escoitar, e cada vez escoito menos entre os galego falantes, é ¡madia leva!. Seguen a utilizala os vellos, pero entre os novos non resulta fácil escoitala. Teño observado a expresión nalgún texto literario contemporáneo pero, baixo o meu punto de vista, non sempre co uso correcto. Isto talvez se deba a que moitos dos nosos diccionarios históricos non acertaron a definir ben o seu campo semántico. É algo no que xa reparou don Eladio no seu diccionario, por iso se detiña na voz:

1¡MADIA! interj. que se usa casi siempre seguida de los vocablos tèn, tès, leva o levas. Significa ¡qué mucho!, ¡qué extraño!, ¡mira qué gracia!, ¡ya lo creo!, no tiene nada de particular. Valladares dice que esta voz equivale a mediano, regular, pasable y cita este ejemplo: ¡Tès boas leitugas, Andresa!- ¡Madia tèn! contestación que no significa que las lechugas sean medianas, regulares o pasables, sino otra cosa muy distinta. El ¡madia tèn! quiere decir: aunque las lechugas sean buenas, nada tiene de particular ni puede sorprender porque las planto en buena tierra y las abono y cuido con esmero.
Eu quero moito ó meu padriño -¡Madia tèn!, contestación que equivale a: no haces nada de más con los regalos que de él recibes.
Hay también el modo adv. ¡madia leva!, ya puede estar contento, no es poco lo conseguido, bien puede darse por satisfecho, p. ej.: A Toniño fixéronlle un traxe novo -¡Madia leva!, expresa que es una buena cosa, un regalo práctico, una fineza que hay que agradecer.

2¡MADÍA! interj. Var. de madia, que sólo se usa en la expr. Non tèn madía, que significa no tiene duda, no hay cuidado, no causa estorbo, no es cosa que preocupe.

Pouco teño que engadir ás explicacións de don Eladio. Se acaso, con respecto a ¡madia leva! ‘¡bo é!, ¡non ten dúbida!, ¡que sorte tivo!, ¡que non se queixe!’, dicir que case sempre é unha afirmación non exenta de sorpresa e con certo aire irónico, de aí a musiquiña coa que se adoita pronunciar. En última instancia, deixa caer que a cousa era máis probable que houbera ido peor. Mentres, pola contra, o ¡madia ten! é equivalente ó mínimo que se podía esperar. Por exemplo, se falan dúas veciñas:

• Eses sobriños moi ben coidan do Antonio, di unha.
• ¡Madia leva!, responde a outra.

Este ¡madia leva! significa que o comportamento dos sobriños é unha sorte para Antonio. Unha sorte que podía non ter.

Agora unha das veciñas fala con Antonio:

• Antonio, eses sobriños moi ben te coidan.
• ¡Madia ten!, responde Antonio.

Este ¡madia ten! significa algo así coma ‘é o mínimo que poden facer’ ou ‘teño ben merecido este trato’.

A compoñente irónica da expresión xa está na orixe da mesma: mao día > madía > madia. Equivalente ó castelán ¡mal año llevas! ‘¡que suerte tienes!’.

O diccionario da RAG, supoño que por cuestións etimolóxicas, soamente acepta madía. Non obstante, eu, igual ca don Eladio, nunca escoitei ¡madía leva!. Alguén o escoitou?

Dime o profesor e amigo Troitiño que na terra de Deza dise ¡media leva! Isto podería introducir algunha dúbida sobre a etimoloxía correcta, aínda que eu non o creo; debe tratarse dunha máis das frecuentes contaminacións por palabras diferentes.

O Carballiño, 4-03-09