O Navea (e 3)

Na Pontenova recuperamos a horizontalidade na andaina, que non na paisaxe. Xusto na desembocadura do Navea no Bibei está a central hidroeléctrica de Pontenova. Recibe a auga do Navea por un canle que vén desde o embalse das Guístolas, un pouco máis arriba da Ponte Navea, onde comezamos a camiñata. Este ano foi chuvioso e a penas nos demos conta do lamentable que resulta ver os ríos secos por mor da construcción dos encoros. Neste tramo do Navea, entre o devandito encoro das Guístolas e a Pontenova, sobre todo nos veráns e nos outonos, debe resultar penoso observar o leito case seco do río entre o verdor da paisaxe. Non é un caso único, é algo que se repite por toda Galicia. Moi cerca teño o Avia, practicamente seco entre o encoro de Albarellos e Pazos de Arenteiro, e o Viñao, no mesmo estado entre Albarellos e a desembocadura no Avia, neste caso por mor dun canle que desvía a case totalidade das súas augas ó devandito encoro de Albarellos. O caudal ecolóxico é un concepto apropiado para os periódicos e a publicidade, pero, coma moitos outros conceptos, na práctica, poucas veces se materializa.

A estrada vai bordeando o encoro de Montefurado, no Bibei, entre A Pontenova e a presa do devandito encoro. O sol xa perdera a súa verticalidade nesta parte do camiño, e coa axuda da ladeira do monte que nos protexía polo ocaso gozamos de sombra na maior parte do percorrido. Mentres, as paisaxes da orela de enfronte aínda aparecían radiantes á nosa vista. No medio as tranquilas augas do encoro.

Resulta curioso como estas paisaxes de encoros, tan comúns en Galicia desde hai medio século, nunha visión rápida ou fotográfica semellan fermosas. Non obstante, cando un vai de vagar, camiñando á súa veira ou navegando polas súas augas, de seguido emerxe esa sensación de misterio, quietude e desacougo que sempre acompaña ás augas embalsadas. Non resulta estraño que a quietude dos lagos estea entre as alegorías máis comúns da morte. O río precipitándose, saltando por entre laxas e penedos, formando aquí fervenzas e alá remansos, é sinónimo de vida. Pero o encoro, o lago, é a morte: o destino inevitable. Ía matinando niso cando as oliveiras comezaron a proliferar nos eidos ermos que íamos deixando á esquerda. Serviron para poñer unha miga de esperanza nos meus pensamentos; tamén a pomba chegou cunha folla de oliveira no peteiro cando se pensaba que toda a Terra estaba asolagada.

Á altura do pobo de Casares éntrase na provincia de Lugo, no concello de Ribas do Sil, e pouco despois está a presa de Montefurado. Muros de cemento, canles xeométricos, zoar de turbinas, e ausencia total dos homes. Sempre me impresionou observar que nestas grandes construccións hidroeléctricas a penas se ve nunca a ningunha persoa. Imaxino agora a alegría dos habitantes destas terras cando, nos anos cincuenta do pasado século, souberon que ata alí chegaba o “progreso” –outro concepto que poucas veces se leva materializado na Galicia rural-. Imaxino tamén a desilusión dos mesmos residentes cando, rematadas as obras, tiveron que seguir emigrando. Chegou o “progreso” ós sotos de Galicia hai cincuenta anos e a xente tivo que marchar. Chega agora ós áticos: moito me temo que, de contado, se irán os poucos que quedan. Teñen en común esas dúas formas de “progreso”, “á galega”, que as dúas zoan ¡Tamén que ningunha das dúas precisa da xente!

Seguimos camiñando cara a Montefurado e pronto apareceu o Sil. Baixaba impetuoso e a cor da auga delataba os efectos dun rápido desxeo. Mentres, un par de patos salvaxes, de pé nun solitario penedo que había no medio do río, aproveitaban os últimos raios do sol para apurar o secado dunha inmersión recente. Chegando ó poboado de Iberdrola -¿por que non se mesturaban cos paisanos ós empregados destas empresas?- divisamos por primeira vez o túnel de Montefurado. Para Pascanaio, un xesuíta do século XVI, o túnel era unha das sete marabillas do Reino de Galicia (tomo o dato do meu blogueiro descoñecido), e sen dúbida que aínda o é. O túnel ten 400 metros de longo, 19 de ancho e uns 17 de alto. Construíuse en tempos do emperador Trajano para aproveitar o ouro do leito que quedaba seco ó desviar o río. Comenta Ángel o descubrimento que supuxo para el constatar que existe outro túnel, máis pequeno no ancho e no alto, pero de semellante lonxitude, paralelo ó grande. A mesma sorpresa nos causa a nós. De feito, non vexo noticia deste segundo túnel nas referencias bibliográficas máis habituais sobre Montefurado.

Era a tardiña cando subimos ós autobuses de regreso a Ourense. Por Monforte e os Peares xa era noite pecha. Coma sempre, un ten a seguridade de que algún día volverá ás paraxes que acaba de visitar, pero, quen sabe? Quedará, iso si, na memoria, a lembranza dun día “na Navea”, rodeado dos amigos de Vía Auria. Co tempo é posible que, nesa lembranza, as cerdeiras xa aparezan cargadas de froito. A boa señora do Campo, cando pasemos de novo baixo a fiestra da súa casa, sorrindo, sacará un gueipo das maduras cereixas para darnos a proba. E máis abaixo, no lavadoiro, aquel home de descoñecido nome volverá aparecer para convidarnos á súa adega. Probaremos entón o viño do verdello rubio, moito mellor có godello de agora; el axudaranos a recuperar a memoria do tempo pasado.

O Carballiño 23-03-09