Onte foi martes de entroido, pero fixeime máis no día que estaba e escribín arredor dos homes de sol. Hoxe, que estivo un día tan bo coma onte, lémbrome eu da festa -tal vez porque mañá é día de escola-, e quero escribir algo sobre o carnaval ourensán. Escribirei entón sobre un personaxe inxustamente esquecido nestas festas: a botarga.
Moitas veces lle teño escoitado a miña nai, e a outras persoas, a expresión: parecía unha botarga, sempre aplicada a unha muller que ía vestida de forma ridícula, ben porque levaba unha talla que non lle ía ou ben por levar un modelo que non lle sentaba. Cando, raramente, se utiliza a palabra referida ós homes, dise no Ribeiro: parece un botargo. Non obstante, nunca asociara a palabra co entroido ata que un día atopei a voz no don Eladio:
BOTARGA s. f. Vestido flojo y ridículo, generalmente de varios colores, que se usa en muchas de nuestras aldeas como disfraz durante los carnavales. Hombre que viste este disfraz en los principales días de Carnaval; CIGARRÓN. Hasta comienzos del actual siglo XX, la BOTARGA fué durante los carnavales la máscara más popular en el Ribeiro de Avia, lo mismo que en otras comarcas orensanas. Traía en la mano una vejiga de cerdo, inflada, sujeta por un cordel, y una especie de rebenque con que ahuyentaba y perseguía a los muchachos, que a su vez corrían tras de ella con gritería infantil, apupándola; y recibiendo a veces algún vejigazo o rebencazo. La BOTARGA no hablaba ni daba bromas; y aunque temida, era la más deseada por la chiquillería y por la juventud.
O substantivo non existe en galego nin en portugués, pero si en castelán. No DRAE figura, Botarga:1. f. En las mojigangas y en algunas representaciones teatrales, vestido ridículo de varios colores.2. f. Persona que lleva este vestido.3. f. Armazón de ballenas o de alambre, revestida de tela, que usan los actores debajo de los trajes para deformar la figura.4. f. Especie de embuchado.5. f. Especie de calzón ancho y largo que se usaba antiguamente.6. f. Ar. Persona adusta y retraída.
A orixe resulta interesantísima. Botarga era o alcume dun cómico italiano que veu a España arredor do ano 1574. Chamábase na realidade Agabaro Fiescobaldi, pero o nome artístico era Stefanello Bottarga (bottarga é o nome italiano do caviar). Facía parella con Alberto Naselli, alias Juan Ganassa, o director da compañía que, pódese dicir, introduciu, con enorme éxito, a commedia dell´arte en España. Botarga e Ganasa eran unha especie de o gordo e o fraco, onde o gordo era Stefanello Bottarga. O traxe de Bottarga, un vestido ridículo, dunha peza e abotoado, feito de diversas cores casadas en contrario e moi frouxo, pronto se incorporou ó léxico das vestimentas teatrais. En 1580, en El verdadero amante, Lope de Vega xa cita un tropel de ganasas y botargas. Do léxico teatral pasou á rúa e pronto houbo botargas por toda España. Tamén é crenza bastante estendida, entre os estudosos, que os personaxes de don Quixote e Sancho Panza tomounos Cervantes de Ganasa e Botarga.
Foi así como a palabra botarga chegou ó DRAE, igual ca tenorio, quijote ou celestina. Non remato de entender por que non teñen o seu oco no DRAG.
Sorprendeume o outro día que o amigo José Luis Chao, que estuda o entroido en Ribadavia, non tivese noticia das botargas. Estes apuntes teñen a súa razón de ser na charla que mantivemos na Vila, e aquí están para todo aquel que descoñeza as botargas. Será cousa de investigar en que comarcas de Galicia triunfaron as botargas, a relación do seu éxito cas representacións teatrais, etc. Pero, de momento, aquí temos un personaxe do entroido que merece recuperarse. Ó fin e ó cabo non tódolos protagonistas enxebres do noso entroido teñen un nome que remata en –eiro.
Ademais, aínda que sexa fóra do entroido, a min sempre me compracerá escoitar da boca de alguén aquilo de parece unha botarga, moito máis có agora usual parece un adefesio.
O Carballiño 25-02-09
Moitas veces lle teño escoitado a miña nai, e a outras persoas, a expresión: parecía unha botarga, sempre aplicada a unha muller que ía vestida de forma ridícula, ben porque levaba unha talla que non lle ía ou ben por levar un modelo que non lle sentaba. Cando, raramente, se utiliza a palabra referida ós homes, dise no Ribeiro: parece un botargo. Non obstante, nunca asociara a palabra co entroido ata que un día atopei a voz no don Eladio:
BOTARGA s. f. Vestido flojo y ridículo, generalmente de varios colores, que se usa en muchas de nuestras aldeas como disfraz durante los carnavales. Hombre que viste este disfraz en los principales días de Carnaval; CIGARRÓN. Hasta comienzos del actual siglo XX, la BOTARGA fué durante los carnavales la máscara más popular en el Ribeiro de Avia, lo mismo que en otras comarcas orensanas. Traía en la mano una vejiga de cerdo, inflada, sujeta por un cordel, y una especie de rebenque con que ahuyentaba y perseguía a los muchachos, que a su vez corrían tras de ella con gritería infantil, apupándola; y recibiendo a veces algún vejigazo o rebencazo. La BOTARGA no hablaba ni daba bromas; y aunque temida, era la más deseada por la chiquillería y por la juventud.
O substantivo non existe en galego nin en portugués, pero si en castelán. No DRAE figura, Botarga:1. f. En las mojigangas y en algunas representaciones teatrales, vestido ridículo de varios colores.2. f. Persona que lleva este vestido.3. f. Armazón de ballenas o de alambre, revestida de tela, que usan los actores debajo de los trajes para deformar la figura.4. f. Especie de embuchado.5. f. Especie de calzón ancho y largo que se usaba antiguamente.6. f. Ar. Persona adusta y retraída.
A orixe resulta interesantísima. Botarga era o alcume dun cómico italiano que veu a España arredor do ano 1574. Chamábase na realidade Agabaro Fiescobaldi, pero o nome artístico era Stefanello Bottarga (bottarga é o nome italiano do caviar). Facía parella con Alberto Naselli, alias Juan Ganassa, o director da compañía que, pódese dicir, introduciu, con enorme éxito, a commedia dell´arte en España. Botarga e Ganasa eran unha especie de o gordo e o fraco, onde o gordo era Stefanello Bottarga. O traxe de Bottarga, un vestido ridículo, dunha peza e abotoado, feito de diversas cores casadas en contrario e moi frouxo, pronto se incorporou ó léxico das vestimentas teatrais. En 1580, en El verdadero amante, Lope de Vega xa cita un tropel de ganasas y botargas. Do léxico teatral pasou á rúa e pronto houbo botargas por toda España. Tamén é crenza bastante estendida, entre os estudosos, que os personaxes de don Quixote e Sancho Panza tomounos Cervantes de Ganasa e Botarga.
Foi así como a palabra botarga chegou ó DRAE, igual ca tenorio, quijote ou celestina. Non remato de entender por que non teñen o seu oco no DRAG.
Sorprendeume o outro día que o amigo José Luis Chao, que estuda o entroido en Ribadavia, non tivese noticia das botargas. Estes apuntes teñen a súa razón de ser na charla que mantivemos na Vila, e aquí están para todo aquel que descoñeza as botargas. Será cousa de investigar en que comarcas de Galicia triunfaron as botargas, a relación do seu éxito cas representacións teatrais, etc. Pero, de momento, aquí temos un personaxe do entroido que merece recuperarse. Ó fin e ó cabo non tódolos protagonistas enxebres do noso entroido teñen un nome que remata en –eiro.
Ademais, aínda que sexa fóra do entroido, a min sempre me compracerá escoitar da boca de alguén aquilo de parece unha botarga, moito máis có agora usual parece un adefesio.
O Carballiño 25-02-09
Entradas
No hay comentarios:
Publicar un comentario