A lectura dos meus columnistas preferidos é unha das dúas ou tres rutinas semanais ás que son especialmente fiel. Entre esas fidelidades está o artigo de Antonio Muñoz Molina no suplemento Babelia do País. É un autor co que sintonizo especialmente por diversas razóns, e non só xeracionais. Interésame a min sobre todo o papel fundamental que xoga nos seus textos todo o que non está escrito, aquilo que acompaña ós símbolos fóra do estrito espacio bidimensional onde residen. Tamén me interesa moito, supoño que coma a calquera exiliado, a visión que dá ás veces do pobo que deixou atrás, a Úbeda natal.
No artigo desta semana, Pitones de Birmania, unha reportaxe do New Yorker (revista quincenal estadounidense) sobre diversas especies de animais exóticos que comezan a invadir California, servíalle para reflexionar sobre algo que me importa: o valor das cousas e o seu prezo. Facíao para denunciar a gratuidade universal dos bens de interese cultural que, segundo el, propicia internet. Utilizaba o exemplo do periodismo de investigación, pero estábase a referir, en xeral, a calquera ben de tipo cultural ou artístico. E creo que non estaba acertado.
Para comezar habería que dicir que non tódolos temas se poden reducir ós dous ou tres folios que ocupa, como máximo, un artigo de opinión; algúns si, pero non todos. Unha das habilidades do columnista ou do articulista consiste precisamente en dar con aqueles que se adaptan a ese formato. Outra, en fuxir dos desaxeitados. Tal vez o tema da gratuidade universal dos bens de interese cultural que, supostamente, propicia internet, é un dos que, pola cantidade de variables importantes que hai que ponderar, non se axeita a este formato, non sempre inocente. Creo que un dos principios fundamentais da manipulación mediática que nos invade, e dentro dela a periodística, consiste en reducir o número de variables que determinan un problema, seleccionar unhas poucas que faciliten un discurso acorde cos intereses do autor, ou do grupo que representa, e ignorar as restantes.
O artigo de opinión, pola súa extensión limitada, facilita esa amputación de aspectos esenciais, ó aceptar o lector, de forma tácita, que o ignorado é secundario fronte ó que alí se trata. Por iso conviven no artigo de opinión grandes mestres –coma Antonio Muñoz Molina- con grandes manipuladores. Pero, non só nos artigos de opinión se aplica este principio. Basta fixar a atención en noticias, de calquera medio, sobre temas que un coñeza con certo detalle, para darse conta de que ese tipo de manipulación non é que se dea de cando en vez, senón que é o habitual. Evidentemente, existen periodistas independentes que non seguen esas pautas. Pero, en xeral, estanse a converter en simple reclamo publicitario. O mesmo ca esas ofertas que fan os hipermercados de algúns artigos a prezos excepcionais para atraer clientes; cando estes acoden, pensan que tódolos productos teñen os mesmos prezos baixos e saen cargados de quincalladas que, ademais de non precisar, lle resultan máis caras que se as mercasen na tenda de o pé da casa. Do mesmo xeito, acoden os lectores a un periódico e pensan, malpocados, que tódalas noticias teñen a mesma dose de independencia cá opinión dun par de articulistas de fama usados como cebo. Acostuman saír os pouco previdos, que son maioría, coa cabeza chea de trapalladas máis falsas cós pesos de chocolate, cando non enfrontados cos veciños que mercan o medio de expresión oficial do grupo de poder contrincante. Pois ben, eses periódicos, convertidos en correas de transmisión dos diversos poderes, e resultado en boa medida da aplicación dos principios da publicidade á información, ninguén no los regala; aínda sen mercalos no quiosco, sáennos bastante caros: fináncianse en boa medida cos nosos impostos. Proba: retírenselle as subvencións directas e indirectas (as máis importantes) e vexamos cantos subsisten. Ten razón Muñoz Molina en que there is no free lunch: sabémolo ben moitos españois que, sobre todo en bens culturais –os periódicos serían unha parte mínima do pastel-, pagamos cantidade de cousas que nin sequera consumimos. Por outra vía, saben o mesmo algúns españois máis: os que viven coma marajás á conta do que nós pagamos.
No artigo desta semana, Pitones de Birmania, unha reportaxe do New Yorker (revista quincenal estadounidense) sobre diversas especies de animais exóticos que comezan a invadir California, servíalle para reflexionar sobre algo que me importa: o valor das cousas e o seu prezo. Facíao para denunciar a gratuidade universal dos bens de interese cultural que, segundo el, propicia internet. Utilizaba o exemplo do periodismo de investigación, pero estábase a referir, en xeral, a calquera ben de tipo cultural ou artístico. E creo que non estaba acertado.
Para comezar habería que dicir que non tódolos temas se poden reducir ós dous ou tres folios que ocupa, como máximo, un artigo de opinión; algúns si, pero non todos. Unha das habilidades do columnista ou do articulista consiste precisamente en dar con aqueles que se adaptan a ese formato. Outra, en fuxir dos desaxeitados. Tal vez o tema da gratuidade universal dos bens de interese cultural que, supostamente, propicia internet, é un dos que, pola cantidade de variables importantes que hai que ponderar, non se axeita a este formato, non sempre inocente. Creo que un dos principios fundamentais da manipulación mediática que nos invade, e dentro dela a periodística, consiste en reducir o número de variables que determinan un problema, seleccionar unhas poucas que faciliten un discurso acorde cos intereses do autor, ou do grupo que representa, e ignorar as restantes.
O artigo de opinión, pola súa extensión limitada, facilita esa amputación de aspectos esenciais, ó aceptar o lector, de forma tácita, que o ignorado é secundario fronte ó que alí se trata. Por iso conviven no artigo de opinión grandes mestres –coma Antonio Muñoz Molina- con grandes manipuladores. Pero, non só nos artigos de opinión se aplica este principio. Basta fixar a atención en noticias, de calquera medio, sobre temas que un coñeza con certo detalle, para darse conta de que ese tipo de manipulación non é que se dea de cando en vez, senón que é o habitual. Evidentemente, existen periodistas independentes que non seguen esas pautas. Pero, en xeral, estanse a converter en simple reclamo publicitario. O mesmo ca esas ofertas que fan os hipermercados de algúns artigos a prezos excepcionais para atraer clientes; cando estes acoden, pensan que tódolos productos teñen os mesmos prezos baixos e saen cargados de quincalladas que, ademais de non precisar, lle resultan máis caras que se as mercasen na tenda de o pé da casa. Do mesmo xeito, acoden os lectores a un periódico e pensan, malpocados, que tódalas noticias teñen a mesma dose de independencia cá opinión dun par de articulistas de fama usados como cebo. Acostuman saír os pouco previdos, que son maioría, coa cabeza chea de trapalladas máis falsas cós pesos de chocolate, cando non enfrontados cos veciños que mercan o medio de expresión oficial do grupo de poder contrincante. Pois ben, eses periódicos, convertidos en correas de transmisión dos diversos poderes, e resultado en boa medida da aplicación dos principios da publicidade á información, ninguén no los regala; aínda sen mercalos no quiosco, sáennos bastante caros: fináncianse en boa medida cos nosos impostos. Proba: retírenselle as subvencións directas e indirectas (as máis importantes) e vexamos cantos subsisten. Ten razón Muñoz Molina en que there is no free lunch: sabémolo ben moitos españois que, sobre todo en bens culturais –os periódicos serían unha parte mínima do pastel-, pagamos cantidade de cousas que nin sequera consumimos. Por outra vía, saben o mesmo algúns españois máis: os que viven coma marajás á conta do que nós pagamos.
Escribe Muñoz Molina no seu Pitones de Birmania que non se debe esquecer la lentitud y la constancia del esfuerzo que requiere cualquier logro valioso; que nada valioso ha surgido por casualidad ni por un juego de manos, e estou de acordo con todo iso. Pero a historia da humanidade ten demostrado de sobra que nada ten que ver o esforzo que se pon na producción ou creación dunha obra co prezo que paga o consumidor, e moito menos co diñeiro que recibe o productor ou creador do ben; non fará falla lembrar o proverbio machadiano. Ás veces incluso se asegura que esa relación, de existir, é inversamente proporcional. É se esto ocorre con todo tipo de bens, moito máis cos culturais, bens ós que resulta sumamente difícil asignar un prezo obxectivo. Paréceme ben que todo aquel creador que queira colocar a súa obra no mercado pida o prezo que considere oportuno. Agora ben, un prezo máis elevado non significa en absoluto nin maior valor nin, por suposto, maior traballo. Non me cabe dúbida da gran calidade das reportaxes do New Yorker, o raro sería o contrario, contando como conta cun millón de suscriptores. Con ese dato e vendo a relación de colaboradores da revista –bástame ver a Woody Allen entre eles- eu non me preocuparía, a revista seguirá saíndo e os colaboradores cobrando, para alegría de todos, lectores e autores. Non obstante, igual que hai fermosas películas que non precisaron para a súa realización dos millóns de euros que precisa Woody Allen para as súas, hai magníficas reportaxes noutros medios máis humildes có New Yorker onde os autores seguramente teñen problemas para cobrar a fin de mes, sen que Internet teña nada que ver con iso, e incluso outros onde os autores non só non cobran un peso senón que son perseguidos por dar a coñecer cousas que non interesa que se coñezan. Non, os dereitos de autor non garanten a calidade do ben cultural, e moito menos se o que se trata é dese paso superior que alcanzan aqueles bens que chegan a ter a condición de obras de arte.
Dicía o meu admirado don Albino Núñez –ese sabio ourensán tan pouco coñecido, pero un dos máis grandes que tivemos- que aquelas institucións onde abundan as facilidades económicas pronto se enchen de mediocridades con olfato sumamente fino para cheirar conveniencias e con gran talento para describir sinecuras, para concluír: «...El Quijote fue escrito en un lugar “donde toda incomodidad tiene su asiento”... El arte –lo dijo Schiller, nada menos- es juego, y como todo juego tiene un fin en si mismo...». Estou seguro que don Albino admiraba tanto coma min o ensaio de Tolstoi ¿Que é o arte? (1898), aquel onde o gran novelista ruso afirmaba: «Non hai posición máis detestable para a facultade creadora dun artista que a seguridade absoluta e o luxo que hoxe parecen condición indispensable para o bo funcionamento do arte. O artista do porvir vivirá a vida ordinaria dos homes, gañando o pan cun oficio calquera. E coñecendo así o lado serio da vida, esforzarase en transmitir ó maior número posible de homes os froitos do don superior que a natureza lle concedeu: esta transmisión será a súa alegría e recompensa...». Rematou Tolstoi, que era de familia nobre, vivindo humildemente e traballando de zapateiro, para predicar co exemplo. De nada valeu. Agora os escritores, incluso os de humilde berce, cando alcanzan certo prestixio, é raro que non nos comecen a castigar, a través das súas ben pagadas columnas semanais, con relatos das fantásticas viaxes que realizan e dos exquisitos hoteis e restaurantes que visitan ó longo e ancho do mundo. Chegados a ese punto, un decide ignoralos. Pero non resulta fácil: adoitan abrirlle fundacións, que tamén pagamos nós.
Viaxo por internet e atopo, de cando en vez, verdadeiros monumentos de traballo, coñecemento e arte, frores na area, nos que os autores nos regalan todo a cambio de nada, que se contentan coa nosa atención. Cando isto sucede esfórzome por facerlle chegar o meu agradecemento, e sigo convencido de que os máis grandes tesouros sempre nos veñen dados. Ben vida sexa polo tanto internet, aproveitemos as súas vantaxes, que son moitas, e sexamos conscientes dos seus perigos, que non son menos. Pero, alguén prescinde das utilidades dos coitelos, aínda sabendo que se utilizan para cometer crimes? Polo demais, que non se preocupe o meu admirado Muñoz Molina, que non foron os falsificadores de tarxetas nin tampouco os homes caritativos os que puxeron en perigo o sistema financieiro internacional.
O Carballiño, 22 de maio do 2009.
Hai doce anos a estas horas da madrugada a terra tremía.
Entradas
No hay comentarios:
Publicar un comentario