Volveremos con don Albino Núñez, coa súa visión do Ribeiro, coas súas paisaxes humanas, cos seus estudos da toponimia galega e coas súas leccións de xeografía e historia. Pero, hoxe estivo un día magnífico de sol e prefiro escribir sobre os homes de sol.
O tema saíu noutro encontro con Xesús Alonso Montero. Outra vez en Vigo e outra vez tomando un café. Esta vez leváballe eu o meu libro do Padrón de San Clodio de 1580 e unha separata de O Viño de Ribadavia nas grandes Armadas. Tiña el para min o seu libro Letras Galegas –explicadas (de 1962 a 1980) en Triunfo e noutras revistas de Galicia- e unha separata. Do libro xa haberá tempo de falar. Hoxe centrareime na separata. Corresponde a un traballo seu que leva por título, Sofía Cordal Piñeiro, labrega do Ribeiro de Miño, escribe unha carta en galego no ano 1888, inserto na obra colectiva CADA PALABRA PESABA, CADA PALABRA MEDÍA, Homenaxe a Antón Santamarina.
O traballo recolle tres fragmentos dunha carta que escribía Sofía Cordal, veciña de Ventosela, ó seu home, Pedro Moure, emigrado na Habana, o día de noiteboa do ano 1888. Esta carta chegaría, por camiños estraños, segundo Xesús, ó poder de don Eladio en 1947. Uns fragmentos transcritos polo eminente lexicógrafo de San Clodio chegarían máis tarde a Otero Pedrayo. En 1990, entre montóns de papeis, en Trasalba, atopou Xesús os fragmentos da carta transcritos por don Eladio. Ata aquí a historia que conta Xesús no seu traballo, é de supoñer que algo fabulada.
O caso é que nun dos fragmentos da carta pódese ler: Ímonos deitar axiña que mañán temos que ir ó xornal pros señores da Casa Grande da Valdaucha, e haberá que chegar ben cedo, con medio home de sol ou antes, como mandan os amos. Explica Xesús que a expresión medio home de sol (e un home de sol, home e medio de sol...) estaba viva e ben viva en Ventosela, onde eu a aprendín en 1938, o ano en que, procedente de Vigo, cheguei a Ventosela, berce e patria lingüística da señora Sofía Cordal.
Falamos, mentres tomabamos o café, dos homes de sol, fermosa expresión que eu non tiña memoria de haber escoitado. Non obstante, o significado pareceume ben claro: dividámola cúpula celeste, por onde se vai desprazando o sol, en doce tramos e supoñamos en cada tramo un home de pé. Cada un deles sería equivalente, aproximadamente, ó espacio dunha hora e sería un home de sol. A min isto seméllame algo equivalente ás imaxes dos apóstolos colocados dese xeito nunha portada románica, e tal vez diso vén a analoxía. Evidentemente, trátase dun modo aproximado de medir o tempo, que non coincide co tempo físico uniforme. Pero, para os usos agrícolas é a luz do sol, variable segundo a época do ano, e non o tempo físico uniforme, o que marca o tempo do traballo. Cando un vai con un home de sol para a viña é un nugallau, independentemente de que sexa verán e sexan as oito da mañá, ou sexa inverno e sexan as dez. O mesmo ocorre se un deixa o traballo cando aínda queda medio home de sol, sexan as cinco sexan as oito.
O tema saíu noutro encontro con Xesús Alonso Montero. Outra vez en Vigo e outra vez tomando un café. Esta vez leváballe eu o meu libro do Padrón de San Clodio de 1580 e unha separata de O Viño de Ribadavia nas grandes Armadas. Tiña el para min o seu libro Letras Galegas –explicadas (de 1962 a 1980) en Triunfo e noutras revistas de Galicia- e unha separata. Do libro xa haberá tempo de falar. Hoxe centrareime na separata. Corresponde a un traballo seu que leva por título, Sofía Cordal Piñeiro, labrega do Ribeiro de Miño, escribe unha carta en galego no ano 1888, inserto na obra colectiva CADA PALABRA PESABA, CADA PALABRA MEDÍA, Homenaxe a Antón Santamarina.
O traballo recolle tres fragmentos dunha carta que escribía Sofía Cordal, veciña de Ventosela, ó seu home, Pedro Moure, emigrado na Habana, o día de noiteboa do ano 1888. Esta carta chegaría, por camiños estraños, segundo Xesús, ó poder de don Eladio en 1947. Uns fragmentos transcritos polo eminente lexicógrafo de San Clodio chegarían máis tarde a Otero Pedrayo. En 1990, entre montóns de papeis, en Trasalba, atopou Xesús os fragmentos da carta transcritos por don Eladio. Ata aquí a historia que conta Xesús no seu traballo, é de supoñer que algo fabulada.
O caso é que nun dos fragmentos da carta pódese ler: Ímonos deitar axiña que mañán temos que ir ó xornal pros señores da Casa Grande da Valdaucha, e haberá que chegar ben cedo, con medio home de sol ou antes, como mandan os amos. Explica Xesús que a expresión medio home de sol (e un home de sol, home e medio de sol...) estaba viva e ben viva en Ventosela, onde eu a aprendín en 1938, o ano en que, procedente de Vigo, cheguei a Ventosela, berce e patria lingüística da señora Sofía Cordal.
Falamos, mentres tomabamos o café, dos homes de sol, fermosa expresión que eu non tiña memoria de haber escoitado. Non obstante, o significado pareceume ben claro: dividámola cúpula celeste, por onde se vai desprazando o sol, en doce tramos e supoñamos en cada tramo un home de pé. Cada un deles sería equivalente, aproximadamente, ó espacio dunha hora e sería un home de sol. A min isto seméllame algo equivalente ás imaxes dos apóstolos colocados dese xeito nunha portada románica, e tal vez diso vén a analoxía. Evidentemente, trátase dun modo aproximado de medir o tempo, que non coincide co tempo físico uniforme. Pero, para os usos agrícolas é a luz do sol, variable segundo a época do ano, e non o tempo físico uniforme, o que marca o tempo do traballo. Cando un vai con un home de sol para a viña é un nugallau, independentemente de que sexa verán e sexan as oito da mañá, ou sexa inverno e sexan as dez. O mesmo ocorre se un deixa o traballo cando aínda queda medio home de sol, sexan as cinco sexan as oito.
Eu, que teño escrito algunhas cousas sobre as unidades de medida tradicionais, lembro ter apuntado que non se pode valorar a precisión destas unidades cos mesmos patróns que usamos para as actuais. As unidades que agora utilizamos parten do Sistema Métrico decimal, máis interesado na invariabilidade e universalidade dos patróns ca no "sentido social", moi superior no caso das unidades tradicionais. Un metro ou un quilogramo son simples definicións que soamente coñecen uns poucos, pero unha cavadura ou un ferrado, por poñer dous exemplos, tiñan un significado coñecido pola maioría da xente. Cando un le que unha cavadura equivale a 436 metros cadrados ou un ferrado a 629 metros cadrados, debería saber que iso é a súa equivalencia aproximada pero non é algo exacto. Na súa definición orixinal nin a cavadura nin o ferrado eran superficies fixas. No primeiro caso referíase á cavadura -acción de cavar- que facía un home nun día, e isto dependía das características da terra. No segundo, un ferrado, á terra sementada cunha medida ferrada, e esa superficie de semeadura dependía do basto ou do raro que se botase o grao, cuestión relacionada coa productividade da terra. Iso explica que en moitos casos aparezan diferencias apreciables entre a superficie escriturada das fincas e a real.
Tampouco hai que esquecer que os primeiros sistemas de unidades eran antropométricos, partían de tomar o home como referencia. Condensou este pensamento coma ninguén Protágoras (sec. V A.C.): O home como medida de tódalas cousas. A man, o polgar, o brazo, os dous brazos abertos, os pasos, o pé... O home antigo medía o mundo co seu corpo. É a idea que quedou reflectida no debuxo máis famoso de Leonardo, o denominado home de Vitruvio. Non obstante, desa imaxe antropométrica escapaba o tempo, medido desde as épocas máis remotos co movemento dos astros. Os homes de sol do Ribeiro son, no que eu coñezo, un exemplo único dunha medida antropométrica do tempo. E de aí o interese que tivo para min esa charla con Xesús e a súa separata.
En fin, meus amigos, coma sempre, as cousas teñen a súa explicación, pero non sempre resulta sinxela de entender se non se estudia con detalle.
O Carballiño 24 de febreiro do 2009
En fin, meus amigos, coma sempre, as cousas teñen a súa explicación, pero non sempre resulta sinxela de entender se non se estudia con detalle.
O Carballiño 24 de febreiro do 2009
Entradas
No hay comentarios:
Publicar un comentario